Polskie prawo spadkowe w 2023 roku przechodzi istotne zmiany. Wśród nich na pierwszym miejscu wymienia się wykluczenie z dziedziczenia ustawowego niektórych spadkobierców. Konkretnie chodzi o dalekich krewnych oraz osoby uchylające się od spełnienia określonych świadczeń wobec spadkodawcy. Pojawia się także możliwość odroczenia terminu płatności, rozłożenia na raty, a także (wyjątkowo) obniżenia zachowku. Od tej pory dopuszczalne jest również zrzeczenie się dziedziczenia tylko w zakresie prawa do zachowku. Część nowelizacji już obowiązuje, a część nadal jest procedowana. W tym artykule przedstawiam zmiany, które nas czekają – serdecznie zapraszam do lektury!

Cel nowelizacji

Dokonane modyfikacje mogą znacząco usprawnić i przyspieszyć dotychczasowy system dziedziczenia majątku. Ten ostatni – mimo licznych nowelizacji wprowadzanych od 1964 roku – nie przystaje do obecnych realiów. Ponadto ich celem jest zabezpieczenie sytuacji prawnej małoletnich i ubezwłasnowolnionych spadkobierców.

Prawo spadkowe 2023 – węższy krąg spadkobierców ustawowych

Przyspieszeniu procedury spadkowej ma służyć m.in. wykluczenie z prawa dziedziczenia ustawowego dalszych krewnych spadkodawcy. Jeśli zmarły nie pozostawił najbliższych z tzw. pierwszej i drugiej grupy spadkowej, spadek przypada jego dziadkom. W tej kwestii nic się nie zmienia. Jednak dotychczas, gdy któreś z dziadków nie dożyło momentu otwarcia spadku (czyli chwili śmierci spadkodawcy), udział spadkowy, który by mu przypadał, przechodził na jego zstępnych (dzieci, wnuki, prawnuki itd.). Stopień pokrewieństwa nie miał więc do tej pory znaczenia.

Nowelizacja wprowadzi zasadę, zgodnie z którą wspomniany udział spadkowy będzie mógł przypaść jedynie:

• dzieciom dziadka (czyli stryjostwu lub wujostwu spadkodawcy) oraz
• wnukom dziadka (czyli dzieciom stryjostwa lub wujostwa).

Dalsi zstępni dziadków zostaną wykluczeni z grona potencjalnych spadkobierców. Pozwoli to na uniknięcie sytuacji, kiedy konieczne jest poszukiwanie dalekich krewnych spadkodawcy. Ci ostatni najczęściej nie zdają sobie nawet sprawy z jego śmierci. Dodać należy, że jeśli dziadek, który nie dożył chwili otwarcia spadku, nie pozostawi dzieci ani wnuków, jego udział przypadnie pozostałym dziadkom.  

Niegodność dziedziczenia – dodatkowa przesłanka

W świetle nowych przepisów rozszerzony zostanie także krąg osób, które potencjalnie sąd będzie mógł uznać za niegodne dziedziczenia. Przypomnę tylko, że uznanie danej osoby za niegodną powoduje, że jest ona traktowana tak, jakby nie dożyła otwarcia spadku.

Za niegodne dziedziczenia będzie można uznać osoby, które w stosunku do spadkodawcy w sposób uporczywy uchylały się od spełniania:

• świadczeń alimentacyjnych lub
• obowiązku pieczy. 

W założeniu nowa regulacja ma za zadanie motywować potencjalnych dziedziców do wypełniania ciążących na nich obowiązków rodzinnych.

Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego

W polskim systemie prawnym można zdecydować, czy ostatecznie chce się zostać spadkobiercą czy też nie. Wszystko dzięki możliwości złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Wymaga to posiadania pełnej zdolności do czynności prawnych, której nie mają osoby poniżej 18 roku życia oraz ubezwłasnowolnione. Nie chcę wchodzić w szczegóły dotyczące osób z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych. Można jednak przyjąć, że w imieniu małoletnich do 13 roku życia oraz ubezwłasnowolnionych całkowicie takie oświadczenie może złożyć przedstawiciel ustawowy.

Co do zasady jest to dopuszczalne w ciągu 6 miesięcy od momentu dowiedzenia się o tytule powołania. Nowelizacja wprowadza zasadę, na mocy której termin ten ulega zawieszeniu, gdy pojawi się konieczność uzyskania zgody sądu na złożenie ww. oświadczenia. A pojawia się ona np. w przypadku chęci odrzucenia lub prostego przyjęcia spadku w imieniu małoletniego lub ubezwłasnowolnionego. Co więcej, nowością będzie, że ww. zgody udzielał będzie sąd spadku. Dotychczas robił to sąd opiekuńczy, co znacznie przedłużało postępowanie spadkowe.

Ponadto rodzice zyskają szansę na odrzucenie spadku w imieniu swoich małoletnich dzieci bez zgody sądu pod warunkiem, że wcześniej sami odrzucili niekorzystny spadek.

Zachowek – prawo spadkowe 2023

W spadkowym ustawodawstwie pojawiało się kilka nowości związanych z instytucją zachowku. Zmiany w tym zakresie są głównie spowodowane wprowadzeniem do polskiego prawa Ustawy o fundacji rodzinnej. Ponieważ jest to temat na osobny wpis, wspomnę tylko o jednej z modyfikacji przepisów dotyczących zachowku (ale niezwykle ważnej). Może ona bowiem pomóc wszystkim, którzy odziedziczyli duży majątek, a są zobowiązani do zaspokojenia najbliższych spadkodawcy (zstępnych, małżonka, rodziców) ze względu na przysługujące im roszczenie o zachowek.

Z końcem maja br. pojawiła się możliwość:

• odroczenia płatności należnego zachowku,
• rozłożenia go na raty,
• a nawet jego obniżenia – w wyjątkowych przypadkach

Co więcej, możliwe będzie zrzeczenie się dziedziczenia w ograniczonym zakresie. W znowelizowanym art. 1048 KC czytamy:

§ 1. Spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.
§ 2. Zrzeczenie się dziedziczenia może być ograniczone do zrzeczenia się tylko prawa do zachowku w całości lub w części.
§ 3. Zrzeczenie się dziedziczenia na korzyść innej osoby uważa się w razie wątpliwości za zrzeczenie się pod warunkiem, że ta osoba będzie dziedziczyć.

Może Cię też zainteresować: Wyroki TSUE z 15 czerwca 2023 roku – dlaczego mają tak duże znaczenie?